​
Hình ảnh Mạc chúa trong phim 47 Ronin (2013)
PGS TS Nguyễn Văn Kim

Trước đây, vì một số nguyên nhân khác nhau, người ta thường có khuynh hướng đề cao cuộc Cải cách Minh Trị năm 1868 và cho rằng sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản ngày nay chủ yếu là bắt nguồn từ cuộc cải cách này. Nhưng những thập kỷ gần đây, trên cơ sở phương pháp và tư liệu lịch sử mới, các nhà nghiên cứu đã có quan điểm khoa học, biện chứng hơn trong việc luận giải, đánh giá ý nghĩa lớn lao của công cuộc cải cách đó đồng thời chỉ ra những tiền đề chính trị, kinh tế, xã hội đã được hình thành từ các giai đoạn lịch sử trước, đặc biệt là thời kỳ Tokugawa.

Thời kỳ Tokugawa (1600 – 1868)(1) là giai đoạn phát triển cuối cùng và cao nhất của chế độ phong kiến Nhật Bản. Diễn trình của giai đoạn lịch sử này hết sức đa dạng và phức tạp. Đó vừa là thời kỳ mà chính quyền trung ương đạt được sự quản chế tương đối thống nhất bao trùm toàn bộ lãnh thổ vừa là thời kỳ trỗi dậy của các công quốc (han) tập trung ở vùng tây nam. Đó vừa là thời kỳ mà cơ sở kinh tế của đất nước vẫn chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp tự nhiên vừa có sự dung dưỡng những nhân tố phát triển của kinh tế hàng hoá, giao lưu giữa các trung tâm thương mại trong nước và quốc tế. Đó vừa là thời kỳ chính quyền trung ương cố gắng duy trì trật tự xã hội bằng hệ thống giáo lý Nho giáo, đề cao Shinto giáo, lạnh nhạt với Phật giáo, từng bước chống lại Cơ Đốc giáo vừa là thời kỳ xuất hiện những khuynh hướng tư tưởng đồng thời là trường phái học thuật mới, tác động đến nhiều đẳng cấp trong xã hội như: Quốc học, Khai quốc học, Hà Lan học v.v…
Qua đó, đủ thấy rằng đây là thời kỳ chuyển mình mạnh mẽ của dân tộc Nhật Bản trên tất cả mọi phương diện đồng thời chuẩn bị những tiền đề, điều kiện hết sức quan trọng để rồi vào nửa sau thế kỷ XIX, Nhật Bản có thể “Đuổi kịp và vượt phương Tây”. Vì phạm vi khá rộng của vấn đề, bài viết này chỉ tập trung phân tích một số đặc điểm tiêu biểu của thiết chế chính trị và những chuyển biến kinh tế – xã hội căn bản trong thời kỳ lịch sử này mà thôi.
1. Tokugawa, một thiết chế chính trị hướng tới hoà bình, ổn định và thống nhất
Sau cái chết của Toyotomi Hideyoshi (1536 – 1598), Tokugawa Ieyasu (1542 – 1616) với tư cách là lãnh chúa lớn nhất bắt đầu bước lên vũ đài chính trị ở Nhật Bản. Và, với thắng lợi trong trận Sekigahara năm 1600, dẹp yên các thế lực chống đối, ông đã thâu tóm được quyền lực thực tế về tay mình. Là một người nhìn xa trông rộng nhưng cũng hết sức thận trọng, Tokugawa đã chuẩn bị những bước đi vững chắc, hết sức khôn khéo nhằm giải quyết một cách căn bản các vấn đề thực tại của xã hội Nhật Bản lúc đó đồng thời hướng tới xây dựng một thể chế chính trị ổn định, tái thiết nền hoà bình và thống nhất quốc gia.
Thực hiện mục tiêu trên, Tokugawa đã có những nỗ lực lớn để củng cố sức mạnh của chính quyền phong kiến tập trung nhằm đạt tới sự điều hành hữu hiệu, trực tếp của chính quyền trung ương với các địa phương thông qua một cơ chế vận động song song: Mạc phủ, đứng đầu là shogun (tướng quân) Tokugawa ở Edo và các daimyo (lãnh chúa) cai trị khoảng 265 lãnh địa(2). Do đó, cơ cấu chính trị mang tính chất quân phiệt này thường được gọi là Bakuhan taisei tức là Chế độ Mạc phủ – công quốc hay còn được gọi là: Mạc – phiên thể chế, dựa vào sự phục tùng và trung thành tuyệt đối của các võ sĩ.
Trên cơ sở mối quan hệ truyền thống và thái độ của các daimyo trước trận Sekigahara, Tokugawa Ieyasu đã chia các lãnh chúa ra làm 3 loại: Shimpan (thân phiên) gồm có 23 lãnh chúa là họ hàng, con cháu gia tộc Tokugawa. Các lãnh chúa này là phiên dậu của chính quyền Edo trong đó dẫn đầu các shimpan là 3 han do 3 con trai của Tokugawa Ieyasu cầm đầu: Mito, Owari và Kii. Ba phiên này được ngọi là “Ngự tam gia”, chiếm giữ những vị trí chiến lược, được hưởng những đặc quyền kinh tế đồng thời là nơi chọn người nối nghiệp shogun trong trường hợp dòng chính ở Edo không có người thừa kế(3).
Mito ở phía Bắc Edo, được quyền quản lý một lãnh địa rộng lớn có thu nhập tương đương với 350.000 koku thóc(4). Owari nằm ở giữa Edo và Kyoto, tại vùng đồng bằng Nagoya có mức thu 619.500 koku. Kii án ngữ phía tây nam Kyoto với trung tâm là Wakayama và cũng có thu nhập 555.000 koku.
Tiếp đến là các fudai daimyo (phổ đại) gồm 145 lãnh chúa, vốn là đồng minh của tập đoàn Tokugawa từ trước năm 1600. Mặc dù có số lượng đông nhưng fudai thường là các lãnh chúa nhỏ, tổng thu nhập của họ khoảng 6.700.000 koku. Cuối cùng là tozama daimyo (ngoại dạng) gồm 97 lãnh chúa. Đây chính là những lãnh chúa chỉ chịu thuần phục Tokugawa sau khi bị đánh bại trong trận Sekigahara. Những lãnh chúa này sống tập trung ở phía bắc hoặc miền Tây Nhật Bản. Trong lịch sử Nhật Bản, các tozama daimyo vốn là những dòng họ lớn, rất có thế lực về chính trị và kinh tế. Ví như Satsuma ở vùng đông nam Kyushu có thu nhập tới 770.800 koku. Trên đảo Honshu những lãnh địa như Choshu cũng có thu nhập 369.000 koku và đặc biệt là Kaga có thu nhập đến 1.022.700 koku. Tổng thu nhập của các lãnh chúa ngoại dạng lên tới 9.800.000 koku.
Nhưng lãnh chúa có thu nhập vượt trội hơn tất cả là Tokugawa Ieyasu. Bản thân ông giữ cương vị tướng quân nhưng đồng thời cũng là lãnh chúa lớn nhất nắm quyền sở hữu 6.480.000 koku, tức là chiếm tới 25% tổng sản lượng nông nghiệp toàn quốc và khoảng 30% dân số. “Vương quốc” của ông trải rộng khắp vùng đồng bằng Kanto, khu vực phụ cận Kyoto, kéo dài tới miền duyên hải phía nam. Ngoài ra, tướng quân Tokugawa còn nắm quyền cai trị trực tiếp những trung tâm hành chính và kinh tế lớn như: Edo, Kyoto, Osaka, Nagasaki, quản lý các mỏ khoáng sản giàu có, thâu tóm quan hệ ngoại thương cùng một số lĩnh vực kinh tế quan trọng khác của Nhật Bản. Với từng loại daimyo, Mạc phủ có cách đối xử phân biệt không chỉ trong việc ban cấp lãnh địa, tài sản mà còn trong vấn đề hành chính, luật pháp, tước vị cùng nghĩa vụ phải thực hiện đối với chính quyền trung ương…
Bên cạnh một chính sách có phần ưu ái, nâng đỡ cho các shimpan và fudai daimyo, Mạc phủ cũng luôn có thái dộ mềm dẻo nhưng hết sức nguyên tắc với các lãnh chúa vốn là những kẻ thù địch. Do là “người ngoài”, các tozama daimyo được đối xử đúng nghi lễ thậm chí được coi gần như ngang hàng nhưng để đề phòng mọi bất trắc có thể xảy ra, Mạc phủ đã phân phong cho các daimyo thân tín những vùng đất có vị trí chiến lược hoặc ở ngay gần kể những lãnh chúa có khả năng chống đối. Mục tiêu cảu chính sách này vừa là để tiện theo dõi, kiểm soát vừa có thể ngăn chặn sớm nếu như các lãnh chúa đó dám liều lĩnh phản bội lại chính quyền trung ương. Nhằm làm giảm thiểu sức mạnh của các lãnh chúa, Mạc phủ thường đặt ra những nghĩa vụ đóng góp nặng nề cho các công việc có tính chất quốc gia hay công trình công cộng đòi hỏi đầu tư lớn như: Bắc cầu, đắp đường, làm thuỷ lợi, sửa chữa thành quách v.v…
Để quản lý chặt chẽ hơn nữa các lãnh chúa trên cơ sở một nguyên tắc chung, năm 1615 trước khi qua đời, Tokugawa Ieyasu đã ban hành bộ luật Luật vũ gia chư pháp độ (Buke shohatto) nhằm thiết chế hoá cơ chế chính trị dựa trên những quy định của đẳng cấp võ sĩ. 20 năm sau, bộ luật lại được vị shogun thứ ba, Tokugawa Iemitsu (1604 – 1651) chỉnh lý, hoàn thiện thêm một bước nữa với những điều khoản quy định nghiêm cẩn về địa vị, bổn phận của các han đối với chính quyền trung ương, nguyên tắc đạo đức, hành vi của từng đẳng cấp trong xã hội đặc biệt là đẳng cấp samurai.
Bộ luật nghiêm cấm các han không được tự ý sửa chữa, xây dựng lâu đài mới nếu chưa được phép của Mạc phủ. Cấm các lãnh chúa liên kết đồng minh hay thông gia với nhau. Họ cũng không được phép đóng thuyền lớn. Bên cạnh những quy định đó, Mạc phủ còn đặt trạm kiểm soát trên các đường giao thông, hạn chế việc xây cầu, luật lệ hoá chế độ sankin kotai, tức chế độ Luân phiên trình diện đối với các daimyo…(5).
Như vậy, cùng với việc Tokugawa Ieyasu buộc các lãnh chúa phải ký cam kết trung thành với tướng quân năm 1600, Bộ luật vũ gia được ban hành là một bước tiến nữa nhằm thâu tóm quyền lực vào tay chính quyền trung ương đồng thời xây dựng những nguyên tắc căn bản trong quan hệ xã hội.
Chế độ sankin kotai được luật lệ hoá cho thấy một phương cách cai trị rất điển hình của chế độ phong kiến quân sự Nhật Bản. Trên thực tế, sự vận động và phát triển của chế độ sankin kotai đã dẫn đến những hệ quả kinh tế – xã hội sâu sắc, vượt ra ngoài tầm suy tính của chính quyền Tokugawa. Chế độ sankin kotai ban đầu chỉ là sự tự nguyện của các lãnh chúa phong kiến, tình nguyện về Edo để bày tỏ sự trung thành của mình với chủ tướng. Nhưng sau một thời gian, chế độ này ngày càng quy định chặt chẽ và từ năm 1635 trở thành bổn phận bất khả kháng của tất cả các tozama daimyo. Đây thực chất là chế độ con tin, buộc các lãnh chúa hàng năm phải về sống ở Edo một thời gian rồi sau đó lại trở về lãnh địa của mình.
Tuy nhiên, họ phải để vợ con cùng nhiều võ sĩ thân tín trong tư dinh thứ hai ở “Thủ đô”. Cảnh tượng từng đoàn người, có khi lên đến hàng ngàn người từ khắp các vùng đất nước lũ lượt kéo về Edo trình diện là thực tế đầy sức thuyết phục cho thấy uy lực của chính quyền trung ương với lãnh chúa địa phương đồng thời thể hiện rõ mối quan hệ “Tôn chủ – bồi thần” rất điển hình ở Nhật Bản giai đoạn lịch sử này.
“Những chi phí lớn cho các cuộc hành trình đó và cho dinh thự ở Edo thường chiếm hơn một nửa thu nhập của các lãnh chúa, dẫn đến sự suy yếu nghiêm trọng nguồn tài chính của họ, làm giảm khả năng chống đối. Sống ở Edo trong một thời gian dài như vậy đã khiến cho các gia đình lãnh chúa mất đi bản tính quê mùa của người chiến binh và họ bị quý tộc hoá, hơn thế nữa nó còn làm giảm đi nỗi sợ hãi đối với thể chế. Và sự giao lưu thường xuyên với một tỷ lệ lớn tầng lớp thống trị giữa Edo và các phiên đã tăng cường tính đồng nhất về văn hoá, tri thức, tư tưởng ở Nhật Bản hơn bất cứ nước nào khác trên thế giới”(6).
Mạc phủ Tokugawa với thiết chế chính trị của nó, vừa mang tính chất quân sự vừa có chức năng dân sự, vừa thống trị Nhật Bản với tư cách là lãnh chúa lớn nhất vừa đóng vai trò của chính phủ trung ương, thay mặt Thiên hoàng cai quản đất nước, hoạch định chính sách quốc gia. Mặc dù từ năm 1192 các tướng quân đã khuynh loát quyền lực của Thiên hoàng nhưng trong quan hệ với triều đình Kyoto, Mạc phủ luôn tỏ ra tuân thủ các nguyên tắc của đạo lý truyền thống bởi vì trên danh nghĩa Thiên hoàng vẫn là người có quyền uy cao nhất ởNhật Bản.
Hoàng gia, mà linh hồn là Thiên hoàng, luôn có ý nghĩa là trung tâm hội tụ của sức mạnh truyền thống đồng thời là biểu tượng cho sự trường tồn và thống nhất dân tộc. Sự tồn tại song song của hai chính quyền trong cơ chế điều hành kép: Thiên hoàng (triều đình) và tướng quân (Mạc phủ) kéo dài gần 700 năm trong lịch sử Nhật Bản còn in đậm nét cho đến ngày nay là một đặc điểm rất đáng chú ý. Nguồn gốc thiêng liêng của Nhật hoàng thấm sâu trong truyền thống và ý thức dân tộc đã khiến cho các tướng quân, dù có tham vọng đến đâu, cũng phải tính toán cẩn trọng trong các bước đi chính trị.
Hơn thế nữa, ở đất nước biệt lập như Nhật Bản, luôn bị chia cắt bởi những thế lực cát cứ thì vị thế thiêng liêng và quyền lực của Thiên hoàng, dù chỉ là hư vị, là điều kiện cần để dung hoà các xung đột. Trong ý nghĩ đó, tướng quân được coi là kẻ bề tôi của Nhật hoàng phải chấp nhận nguyên tắc tối thượng nêu trên.
Dưới thời Tokugawa, Nho giáo được coi là tư tưởng chính thống với chữ Trung mang ý nghĩa chi phối các giá trị đạo đức khác. Các học giả uyên bác nhất của chế độ Mạc phủ đã tìm thấy trong giá trị của học thuyết Nho giáo nhiều điểm tương đồng với Thần đạo (Shinto), một tôn giáo chủ yếu là tôn thờ các vị thần tự nhiên, thể hiện bản sắc và thế ứng xửvới tự nhiên của cư dân nông nghiệp Nhật Bản. Trên thực tế, Nho giáo Nhật Bản thời kỳ Edo, một hệ tư tưởng và lý luận đạo đức chịu nhiều ảnh hưởng của tư tưởng Tống Nho, đã đạt đến độ hoà trộn cao với tôn giáo bản địa.
Hệ quả của sự tiếp nhận và giao hoà đó đã dẫn đến sựxuất hiện một hệ luận: “Thần Đạo là Trung quân mà Trung quân là Khổng giáo”(7). Do đó, đúng như Michio Morishima đã nhận xét: “Đạo Khổng Nhật Bản manh tính dân tộc rõ rệt”(8). Phải chăng, chính vì có tinh thần dân tộc mạnh mẽ và riêng biệt đó mà Nhật Bản đã có thể sớm thoát khỏi tình trạng bảo thủ, trì trệ của một xã hội phong kiến phương Đông, gạt bỏ những bất cập trong tư tưởng Nho giáo chính thống Trung Quốc để chuyển mình mau lẹvào thế giới hiện đại.Như vậy, về chính trị giới lãnh đạo Tokugawa đã giải quyết thành công mối quan hệ hết sức tinh tế với Thiên hoàng và Hoàng gia mà vẫn bảo vệ được chủ thuyết của mình.
Cùng với sự đối xử cung kính, những chu cấp tương đối rộng rãi về kinh tế… chính quyền Edo không những đã tránh được sai lầm của một số tướng quân trước đây mà còn giữ được mối quan hệ đúng nghi lễ với Thiên hoàng. Nhìn chung, mối quan hệ giữa hai thế lực chính trị đó đã diễn ra khá phẳng lặng và chỉ bắt đầu có dấu hiệu rạn vỡ khi các cường quốc phương Tây đem đại bác đến gõ cửa Nhật Bản vào giữa thế kỷ XIX.
2. Edo – Một thời kỳ chuyển biến mạnh mẽ về kinh tế – xã hội
Hoà bình và ổn định ở Nhật Bản đã tạo những điều kiện hết sức thuận lợi cho các ngành kinh tế phát triển. Sau một thời kỳ mở cửa, đẩy mạnh quan hệ giao thương với bên ngoài, từ những năm 1630 chính quyền Edo đã từng bước thực thi chính sách đóng cửa đất nước và chỉ cho phép một số lượng hạn chế tàu và thuyền buôn Hà Lan, Trung Quốc được tiếp tục đến buôn bán, trao đổi hàng hoá. Đó là quyết định có tính chất chiến lược của chính quyền Edo nhằm bảo vệ an ninh quốc gia, thống nhất đất nước, khắc phục tình trạng mất cân đối nghiêm trọng trong cán cân thương mại.
Chính sách đó còn đưa Nhật Bản, từ một thị trường tiêu thụ hàng hoá ngoại quốc thành một nước tự chủ về sản xuất. Vì vậy, có thể khẳng định rằng, chính sách toả quốc (sakoku) của Nhật Bản không phải chỉ hoàn toàn mang ý nghĩa tiêu cực, tự tách biệt Nhật Bản ra khỏi những biến đổi chung của thế giới. Trên thực tế, sakoku đã góp phần để bảo vệ chủ quyền dân tộc, duy trì địa vị thống trị của dòng họTokugawa đồng thời khuyến khích sự phát triển của một nền kinh tế hướng nội, chủ yếu là sản xuất và tiêu thụ trong nước. Về ý nghĩa của chính sách toả quốc, học giả người Anh, chuyên gia lịch sử văn hoá nổi tiếng thế giới Arnold Toynbee viết: “Chế độ Tokugawa đã tách Nhật Bản khỏi phần còn lại của thế giới và đã giữ được “điều phi thường” chính trị này trong gần hai thế kỷ. Nhưng chế độ này đã bất lực trong việc ngăn chặn tiến trình thay đổi xã hội trong một đế chế Nhật Bản bị cô lập, mặc dù nó đã cố gắng làm cho hệ thống phong kiến được thừa hưởng từ thời biến loạn trước đó, thành một tổ chức vĩnh viễn”(9).
Là một quốc gia châu Á, nền tảng kinh tế chủ yếu của Nhật Bản thời Edo vẫn chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp tự nhiên. Nhận thức rõ tầm quan trọng đó, chính quyền Tokugawa đã ban hành nhiều chính sách và thực thi những biện pháp tích cực nhằm khuyến khích ngành kinh tế này phát triển. Thời Edo, nhờ đẩy mạnh khai hoang mà diện tích đất canh tác không ngừng được mở rộng. Nhiều vùng đất hoang khô cằn, đầm lầy… trước đây đã biến thành đất sản xuất cùng với việc hoàn thiện không ngừng hệ thống tưới tiêu. Việc sử dụng các loại nông cụ cải tiến và bắt đầu hình thành tập quán sử dụng phân bón trong canh tác đã đem lại một sản lượng lương thực cao hơn nhiều so với những thế kỷ trước.
Thêm vào đó, do thóc giống được cải tạo nên nhiều nơi nông dân đã cấy được hai vụ lúa. Tại nhiều địa phương, người ta đã áp dụng tương đối phổ biến lối xen canh. Lúa mì, đậu tương, khoai, một số loại rau mới, chàm, bông, dâu tằm, thuốc lá được trồng ở nhiều vùng Nhật Bản. Kết quả là, chỉ sau hơn một thế kỷ (1600 – 1720), tổng sản lượng nông nghiệp đã tăng lên gấp đôi đem lại một khối lượng nông phẩm phong phú. Nhờ đó, “Từ những năm 1600 đến 1720, dân số Nhật Bản đã tăng khoảng 2,5 lần và có tỷ lệ tăng hàng năm là 0.77%, điều đó có nghĩa là sản lượng nông nghiệp phải tăng lên để cung cấp cho số người đông thêm. Chắc chắn là như vậy bởi vì đất canh tác cũng đã được tăng lên theo.
Nguyên nhân của sự gia tăng dân số là môi trường sống và chế độ dinh dưỡng được cải thiện vì thế mà tỷ lệ trẻ em (từ 10 tuổi trở xuống) chết yểu đã giảm mạnh từ 40% vào đầu thế kỷ XVII xuống còn 10% vào cuối thời kỳ Edo”(10). Tuy nhiên, sự phát triển trong nông nghiệp đã không tương ứng so với các lĩnh vực kinh tế khác. Từ giữa thé kỷ XVII, nền kinh tế hàng hoá đã từng bước đóng vai trò chi phối đời sống – xã hội Nhật Bản. Sự hưng thịnh của các ngành kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp đã tác động sâu sắc đến xã hội nông nghiệp và đời sống nông dân.
Chế độ lĩnh canh thay đổi và quan hệ trong nông thôn cũng trở nên phức tạp. Mặt khác, để đáp ứng nhu cầu cung cấp nguyên liệu cho các ngành sản xuất ở nhiều vùng đã bắt đầu xuất hiện các vùng chuyên canh. Kinh tế nông nghiệp đã vượt qua khuôn khổ tự cung, tự cấp và bắt đầu tham gia vào thị trường kinh tế hàng hoá. Nhưng cũng chính vì thế mà một bộ phận nông dân ngày càng bị phụ thuộc nhiều hơn vào các ngành kinh tế phi nông nghiệp. Đồng thời, những gia đình nông dân giàu có cũng có khuynh huớng tách ra khỏi cộng đồng tương trợ sản xuất vốn có trước đây để trở thành đơn vị kinh tế độc lập. Sự ly biệt khỏi các cộng đồng sản xuất đó đã tạo điều kiện cho các hộ này tập trung đầu tư, thâm canh tăng năng suất, kết hợp hay chuyển sang sản xuất thủ công nghiệp hoặc chế biến các sản phẩm nổi tiếng của địa phương.
Những nông dân có khả năng ngày càng trở nên giàu có hơn, một số đã “lột xác” thành địa chủ mới, bên cạnh lớp nông dân nghèo, bị bần cùng hoá phải bán đất cho địa chủ hoặc thương nhân và trở thành nông dân tự do. Để duy trì cuộc sống, họ đành phải chấp nhận thân phận tá điền, làm thuê trong các công xưởng thủ công hay bỏ quê kéo vào thành thị kiếm sống. Những biến động ttrong nền kinh tế nông nghiệp đã phần nào kích thích sản xuất thủ công nghiệp đất đến mức độ phát triển vượt bậc. Trên cả nước đã hình thành nhiều trung tâm thủ công nghiệp lớn. Có công xưởng thủ công nghiệp thu hút tới hàng ngàn lao động. Đến cuối thời Edo, các ngành sản xuất thủ công nghiệp đã thu hút trên 20% dân số toàn quốc.
Nhờ có chuyên môn hoá và đầu tư kỹ thuật, một số mặt hàng thủ công của Nhật Bản lúc đó đã đạt đến trình độ tinh xảo nổi tiếng thế giới như: Tơ lụa, luyện kim, đồ gốm sứ, sơn mài… Nếu như vào đầu thế kỷ XVII, Nhật Bảnvẫn phải nhập khẩu tơ lụa từ Trung Quốc thì chỉ mấy thập kỷ sau đó, sau khi theo đuổi chính sách đóng cửa, trước nhu cầu bức thiết của thị trường ttrong nước, ngành sản xuất tơ lụa đã đạt được sự tăng trưởng mạnh mẽ, chất lượng và số lượng mặt hàng không ngừng được nâng cao.
Từ sau năm 1858, thực hiện Hiệp ước hữu nghị, thương mại và hàng hải với Mỹ, tơ lụa trở thành mặt hàng xuất khẩu chính của Nhật Bản, đạt giá trị ngang với tổng ngân sách hàng năm và được coi là “di sản lớn nhất của thời kỳ Edo để lại cho thời đại ngày nay”(11). Điều đáng chú ý là, từ các cơ sở sản xuất, công trường thủ công, không ít chủ hãng đã mở rộng kinh doanh các lĩnh vực khác như: Khai mỏ, luyện kim, vận tải, thương mại, ngân hàng.
Trường hợp Mitsui là một ví dụ. Gia đình này vốn làm nghề nấu rượu sake ở tỉnh Ise, sau đó mở thêm hiệu cầm đồ và cho vay nợ lãi. Chuyển về Edo kinh doanh năm 1673 rồi trở thành thành viên chức ngân hàng của Mạc phủ năm 1691 tập đoàn kinh tế này đã mau chóng trở thành đại diện tài chính của nhiều lãnh chúa. Từ đó gia đình Mitsui đã phát triển thành một trong những tập đoàn tư bản tư nhân lớn nhất thế giới. Gia đình Yamanaga cũng là một hiện tượng tiêu biểu. Vào đầu thế kỷ XVII, gia tộc này cũng chuyên sản xuất rượu sake. Nhờ có cải tiến kỹ thuật chế biến mà tên tuổi của hãng mau chóng nổi tiếng trong cả nước. Có vốn, họ bắt đầu kiêm thêm kinh doanh vận tải đường biển.
Đến năm 1690, tập đoàn Yamanaga đã có sở hữu trên 100 chiếc thuyền có trọng tải lớn vận chuyển thóc gạo cho các lãnh chúa từ miền Tây Nhật Bản về Osaka. Từ năm 1656, tập đoàn kinh tế này quyết định không sản xuất và kinh doanh rượu nữa mà chuyển sang mua bán tiền tệ. Đến cuối thế kỷXVII, Yamanaga đã có quan hệ mật thiết với tất cả 32 han và là một trong những chủ nợ lớn nhất Nhật Bản.
Khi tìm hiểu những phát triển nổi bật của kinh tế Nhật Bản thời Edo, chúng ta cũng phải chú ý đến một đặc điểm là phần lớn các tập đoàn tư bản công nghiệp nắm giữ mạch máu then chốt ở Nhật Bản về sau đều có nguồn gốc từ thương mại. Trong số những tập đoàn kinh tế lớn đầu tiên thời Tokugawa cũng có một số người xuất thân từ đẳng cấp samurai. Họ được chính quyền trung ương và địa phương giao cho quản lý, phụ trách các ngành sản xuất, buôn bán, thuế quan. Nhờ tích luỹ được kinh nghiệm và lợi nhuận, những công chức hành chính này đã từng bước trở thành thương nhân chuyên nghiệp có lợi ích gắn bó với chế độ Mạc phủ. Họ chính là chỗ dựa tin cậy cho chính quyền phong kiến khi cần nguồn tài chính.
Ngược lại, bộ phận thương nhân này luôn được chính quyền nâng đỡ, che chở về chính trị, tạo điều kiện cho sản xuất, kinh doanh. Sự bảo trợ đó của nhà nước không chỉ hạn chế trọng phạm vi kinh tế đối nội mà còn được thực hiện cả trong quan hệ bang giao và buôn bán quốc tế. Hoạt động nhộn nhịp của thuyền buôn Nhật Bản với các thương cảng châu Á trong thời kỳ Châu ấn thuyền cho thấy rõ tính chất quan liêu của cơ chế này. Nhưng sau khi Nhật Bản thực thi chính sách đóng cửa đất nước, phương thức kinh doanh của các Thương nhân – quan lại bắt đầu tỏ ra sơ cứng không còn đáp ứng được sự chuyển biến mau lẹ của những hình thức vận động mới trong đời sống kinh tế.
Nhiều người trong số đó phải từ bỏ địa vị kinh tế vốn có của mình cho đội ngũ Thương nhân – thị dân (chonin) và đến đầu thế kỷ XIX là các Doanh thương – tư sản mới kinh doanh theo phương thức tư bản. Đây chính là những người xuất thân từ các tầng lớp “hèn hạ”. Thương nhân thị dân tổ chức hiệp hội buôn bán của mình (nakama) rất chặt chẽ nhưng năng động, dễ thích ứng được với biến động của thị trường. Hoạt động của các hiệp hội sản xuất, buôn bán đều do một nhóm những nhân vật có thế lực nhất điều hành. Qua quá trình cạnh tranh, những hiệp hội có ưu thế đã từng bước chuyển thành các tập đoàn kinh doanh lớn. Thế lực của họ không chỉ bó hẹp trong phạm vi kinh tế mà còn có ảnh hưởng đến cả đời sống chính trị ở Nhật Bản lúc đó.
Các thương nhân lớn ở Osaka, Edo chính là những người quyết định giá cả, tỷ giá trao đổi hàng hoá – tiền tệ và ngoại tệ trên phạm vi cả nước. Sự phát triển của thương mại và thị trường hàng hoá đã làm thức tỉnh các tiềm năng kinh tế vốn có. Ở nhiều vùng người ta đua nhau sản xuất đặc sản địa phương với chất lượng cao để đưa vào thị trường. Thóc gạo, vốn vẫn được coi là “bản vị” để đo sự giàu có và sức mạnh chính trị của các lãnh chúa phong kiến, cùng với nhiều loại nông, thổ, hải sản khác đã theo các tuyến vận tải đổ dồn về những trung tâm thương mại lớn như Osaka, Edo…
Đến giữa thế kỷ XVII, Osaka được coi là: “Nhà bếp của đất nước”. So với các thành thị khác, “Osaka có lợi thế là nằm ngay ở cửa ngõ của các trung tâm sản xuất hàng hoá vùng Kinai lại ở vị trí đầu mối giao thông của các tuyến giao thông thuỷ, thành thị này trở thành địa điểm chính trung chuyển hàng hoá và hàng ngàn người buôn bán xỉ, thương nhân chuyên phân phối hàng hoá, những buôn kinh doanh tiền tệ, ngân phiếu và cả người vận chuyển quá cảnh đều coi thành thị này như nhà của mình”(12). Để có thể bán được lương thực với giá cao cũng như để có tiền chi dụng và thực hiện trách nhiệm phong kiến, phần lớn các lãnh chúa đều phải xây dựng cơ sở buôn bán ở Osaka.
Nhưng, do thiếu kinh nghiệm kinh doanh cũng như thiếu vốn, sau một thời gian hầu hết các thương nhân phong kiến địa phương do lãnh chúa cử ra đã không thể cạnh tranh nổi với thương nhân thị dân. Trước thực trạng đó, không còn cách nào khác, từ khoảng những năm 1650, các lãnh chúa đều phải mời đại diện các tập đoàn buôn bán chuyên nghiệp sở tại làm mãi biện. Đổi lại, những người này được hưởng lương như một viên chức võ sĩ và nhiều đặc quyền kinh tế, xã hội khác. Cảnh tượng các thương nhân thị dân mặc trang phục võ sĩ, đeo hai thanh kiếm, biểu tượng thiêng liêng của Tinh thần võ sĩ đạo (bushi do), làm việc trong các sở giao dịch, cửa hàng không phải là chuyện hiếm thấy ở Nhật Bản thời kỳ này! Việc tập trung một khối lượng hàng hoá lớn vào các đô thị cùng nhịp độ tăng trưởng trong lưu thông, trao đổi thực sự là bà đỡ lý tưởng cho thị trường tiền tệ ra đời. Từ những cơ sở ngoại hối nhỏ, các ngân hàng đầu tiên ở Nhật Bản đã lần lượt được thiết lập và đi vào hoạt động.
Đến năm 1670, hệ thống ngân hàng Osaka được thành lập với Hội đồng điều hành 10 người (Junin ryogae) do một quan chức chính quyển trung ương (bugyo) điều phối. Hệ thống này đã thâu tóm toàn bộ hoạt động tiền tệ ở Osaka, Edo hầu khắp các thành phố và lãnh địa khác. Thanh toán giữ hai trung tâm kinh tế Osaka – Edo đều thông qua Hội đồng này. Việc tham gia của các chủ ngân hàng và thương nhân lớn vào Hội đồng điều hành cùng sự phối hợp quản lý của chính quyền trung ương trong hệ thống ngân hàng đầu tiên này đã phần nào giữ được sự cân bằng thị trường tiền tệ, ổn định sản xuất, tạo ra mạch máu lưu thông cho các hoạt động kinh tế của Nhật Bản. Trên cơ sở đó, giới chủ ngân hàng đã sáng tạo ra nhiều hình thức thanh toán khác tiện lợi như: Chứng từ thanh toán, hoá đơn trao đổi, séc… Các phương tiện thanh toán đó được sử dụng khá phổ biến.
Đối với khu vực kinh tế ở xa trung tâm, việc thanh toán được thực hiện bằng hối phiếu thông qua những người môi giới tiền tệ. Có thể nói, về cơ bản các hình thức thanh toán và hoạt động của mạng lưới ngân hàng Nhật Bản thời Edo tỏ ra không hề thua kém so với sự phát triển của hệ thống ngân hàng và thị trường kinh doanh tiền tệ ở nhiều quốc gia phát triển nhất châu Âu cùng thời. Tuy nhiên, những biến chuyển kinh tế nêu trên không khỏi gây ra những chấn động xã hội. Sự phân chia các đẳng cấp xã hội thành: Sĩ, nông, công, thương của chính quyền Tokugawa nhằm ổn định chính trị, khẳng định địa vị, bổn phận của từng đẳng cấp cũng không thể nào ngăn cản được khuynh hướng phân hoá tự nhiên.
Những người theo triết lý Nho giáo dù có đề cao nghề nông, coi trọng tính cần kiệm… như là giá trị đạo đức cao quý đến đâu thì cũng không thể quay lưng trước sức cuốn hút của đồng tiền. Xã hội Nhật Bản thời kỳ Tokugawa tuy vẫn mang tính chất của một xã hội nông nghiệp phong kiến nhưng đã chứa đựng trong lòng nó những tiền đề kinh tế tư bản chủ nghĩa. Vì vậy, trong quá trình vận động của thiết chế chính trị – kinh tế thời kỳ này chúng ta luôn thấy những biểu hiện rõ nét của sựphát triển vượt trội cũng như cách thức quản lý, tổ chức kinh tế mới.
Thời Edo, về thiết chế chính trị sức mạnh của chế độ Mạc phủ là dựa vào sự cân bằng quyền lực với các lãnh chúa địa phương. Chủ trương chính trị, kinh tế của chính quyền Tokugawa luôn thể hiện sự cân bằng đó. Bộ luật vũ gia dù chặt chẽ nhưng cũng có những điểm mở cần thiết cho các lãnh chúa có thể sự vận dụng phù hợp với luật tục, truyền thống địa phương. Về kinh tế, ngoài nghĩa vụ đóng góp với trung ương nhìn chung các daimyo đều có thể nắm quyền tự chủ về tài chính. Trách nhiệm phong kiến mà đặc biệt là chế độ sankin kotai tuy có làm triệt tiêu sức phát triển của một số han nhưng nhìn chung nó cũng đã thúc đẩy sự năng động, tính độc lập ở nhiều công quốc.
Trong phạm vi lãnh địa, để duy trì sự ổn định xã hội và tăng nguồn thu các daimyo phải không ngừng hoàn thiện phương pháp cùng bộ máy quản lý của mình. Một số nhà kinh tế cho rằng: “Sự phát triển của Nhật Bản đã phần lớn nhờ vào những chính sách kinh tế độc đáo cho các vùng khác nhau của đất nước”(13). Sau Cải cách Minh trị, chính tiềm lực của các địa phương, chứ không phải trung ương, đã tạo đà cho Nhật Bản đi lên.
Thực tế lịch sử cho thấy, vào thời Edo để thoát khỏi nanh vuốt của những kẻ cho vay nặng lãi (với lãi suất luôn ở mức 15 – 20%) và khắc phục tình trạng thâm hụt ngân sách nghiêm trọng, các lãnh chúa phong kiến đều phải ít nhiều tham gia vào những hoạt động kinh tế phi nông nghiệp. Nhiều samurai đã phải “tạm quên” nguồn gốc cao quý và địa vị xã hội của mình tham gia vào các công việc sản xuất, kinh doanh. Trong bối cảnh đó, chính một bộ phận samurai lớp dưới, lớp giữa những người bị sức ép nặng nề nhất của nền kinh tế tiền tệ cũng như được hưởng ít đặc quyền nhất trong giai cấp thống trị đã vươn dậy, trở thành các chủ hãng, thương nhân thậm chí là người đứng đầu cơ sở kinh doanh tiền tệ.
Tuy số lượng các Võ sĩ – thương nhân thành đạt chỉ chiếm thiểu số trong đội ngũ đông đảo khoảng 2 triệu người thuộc đẳng cấp sĩ lúc đó nhưng sự hiện diện của họ trong các hoạt động kinh tế, kinh doanh là minh chứng cho những biến đổi lớn của xã hội. Ngoài một số võ sĩ thành đạt, phần đông những người còn lại hoặc bị suy kiệt về kinh tế hoặc trở thành “con tin” của thương nhân. Tên tuổi của nhiều lãnh chúa, đại gia võ sĩ danh tiếng chép đầy trong sổnợ của đám “tiện dân” giàu có thành thị. Trong bước cùng quẫn, nhiều người đã phải bán lúa non, lễ phục và cả thanh kiếm thiêng liêng của mình.
Nhưng tương phản với sự suy kiệt về kinh tế và tình trạng bần hàn của nhiều tầng lớp xã hội thì giới thương nhân thành thị lại có khả năng tích tụ một lượng của cải lớn. Năm 1705, khi tài sản của một thương nhân chuyên buôn bán lúa gạo ở Osaka có tên là Yodoya Saburoemon bị shogun tịch thu, tổng số nợ của các lãnh chúa với ông ta lên tới 121.8767.610 ryo vàng tức là gấp nhiều lần tổng thu nhập quốc dân của Nhật Bản lúc đó. Khoản nợ này cũng tương đương với thu nhập của Mạc phủ trong 2 thế kỷ. Hầu hết lãnh chúa ở miền Tây Nhật Bản đều là con nợ của Yodoya!
Việc tập trung một số lượng lớn giai cấp thống trị quan liêu và gia nhân của họ ở thành thị cùng với quá trình tích tụ tư bản trong tay một số người cũng đã tạo ra khả năng thu hút nhiều lực lượng lao động từ các vùng thôn quê. Bất chấp các lệnh cấm di dân, mọi người đều có trách nhiệm đăng ký hộ khẩu thường trú ở chùa của Mạc phủ, nông dân vẫn bỏ làng kéo vào thành phố. Họ làm đủ mọi nghề để kiếm sống như phục vụ trong gia đình samurai, các sở kinh doanh, nhà trọ, quán ăn, mở quầy tạp hoá, hay làm nghề thủ công. Hy vọng tìm được việc làm với thu nhập cao hơn sản xuất nông nghiệp, khuynh hướng đa dạng hoá, mởrộng sản xuất kinh doanh là những nguyên nhân căn bản thúc đẩy quá trình đô thị hoá diễn ra mau chóng thời kỳ này. Thành Edo năm 1624 mới có 150.000 dân thì năm 1693 đã có đến 350.000 người.
Nhưng, đến giữa thế kỷ XVIII dân số của thành thị này đã tăng lên đến trên 1 triệu và Edo đã trở thành thành thị đông dân nhất trên thế giới. Nhiều thành thị khác cũng có quy mô dân số lớn như: Osaka, Kyoto: 300.000, Nagoya: 200.000, Kanazawa: 100.000. Năm 1700, khoảng 10% dân số Nhật Bản sống ở các thành thị có trên 10.000 người.
Do đó, có thể khẳng định rằng: “Thành thị đã trở thành nhân tố quan trọng trong đời sống Nhật Bản, trong vấn đề chính quyền và kinh tế, trong sự hình thành nền văn hoá đại chúng và các trào lưu tri thức”(14). Không bị ràng buộc bởi nghiêm lệ của đạo đức phong kiến, cộng đồng thị dân có một lối sống mới theo những tiêu trí của riêng mình: Trần thế, phóng đạt và chính họ đã sản sinh ra dòng Văn hoá thị dân hấp dẫn, đầy sức sống ở Nhật Bản.
3. Kết luận
Từ các điều trình bày trên đây, chúng ta thấy rằng thông qua hàng loạt chủ trương giàu tính sáng tạo, chính quyền Tokugawa đã giải quyết tương đối thành công nhiều vấn đề đặt ra trong xã hội Nhật Bản lúc đó, đưa Nhật Bản bước vào thời kỳ hoà bình, ổn định lâu dài nhất trong lịch sử. Môi trường hoà bình, ổn định đó đã tạo nên những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế, văn hoá. Hơn nữa, đó cũng là khoảng thời gian hết sức quý báu để dân tộc Nhật Bản chuẩn bị những lực lượng vật chất cần thiết, tích luỹ kinh nghiệm, định thành một ý thức dân tộc mạnh mẽ chuẩn bị đương đầu với thế giới phương Tây.
Những đặc điểm tiêu biểu về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hoá, tôn giáo vốn có ở Nhật Bản cũng đã góp phần “làm nên lịch sử” thời kỳ này. Trong dòng phát triển liên tục đó, Tokugawa Ieyasu và những người kế nhiệm ông đã không dễ dàng gạt bỏ những yếu tố truyền thống mà ngược lại còn kế thừa một cách tích cực các giá trị đó đồng thời luôn tỏ ra thích ứng với những biến chuyển của thời đại. Trong hơn hai thế kỷ, kinh tế, xã hội Nhật Bản đã diễn ra nhiều biến chuyển sâu sắc. Những biến chuyển đó đã tạo nên điều kiện khách quan cho Nhật Bản tiến vào một thời kỳ phát triển mới, thời kỳ ra đời của một nhà nước tư bản chủ nghĩa đầu tiên ở châu Á.
Nếu như so sánh, chúng ta thấy trong thời kỳ lịch sử này, song song với việc thi hành một đường lối chính trị hà khắc theo kiểu quân sự tập quyền nhằm thiết lập một trật tựphong kiến chặt chẽ, ổn định Mạc phủ Tokugawa cũng đã thực hiện các biện pháp kinh tế tương đối cởi mở, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều ngành kinh tế phát triển. Sự biệt lập với thế giới trong hơn 200 năm tuy có làm cho Nhật Bản trở nên lạc hậu, bị triệt tiêu một số yếu tố kinh tế – xã hội đã bước đầu hình thành trong thời kỳ mở cửa trước đó nhưng ngược lại nó đã thôi thúc các phát triển nội tại, tạo ra sự hoà đồng về kinh tế, văn hoá trong cả nước, làm suy giảm tình trạng chia cắt, phân liệt giữa các lãnh địa.
– Những giá trị văn hoá truyền thống cùng với các nhân tố tích cực của Nho giáo, Shinto… được đề cao đúng vào thời điểm diễn ra những biến chuyển xã hội sâu sắc đã làm nên xung lực cho sự hình thành một ý thức tâm lý và tinh thần dân tộc mạnh mẽ. Sự trung thành, với tư cách là giá trị đạo đức trung tâm đã quy định nên lối sống, hành vi của mỗi cá nhân (nhóm) hướng vào cộng đồng theo thang bậc của một phả hệ mở kiểu chủ nghĩa gia trưởng (Paternalism) rất điển hình trong xã hội Nhật Bản.
Chú thích:

1. Một số nhà nghiên cứu lấy niên đại thời Tokugawa (1603-1867), tức là từ khi Tokugawa Ieyashu được Thiên hoàng phong chức Chinh di đại tướng quân (Seii tai shogun) đến lúc Mạc phủ tuyên bố trao trả quyền lực cho chính quyền Minh Trị. Theo tôi, từ năm 1600 sau thắng lợi trong trận Sekigahara, tập đoàn phong kiến Tokugawa đã nắm được quyền lực thực tế ở Nhật Bản và cầm quyền liên tục cho đến đầu năm 1868 khi tướng quân Keiki phải tuyên bố giao trả đất đai cho Thiên hoàng. Do vậy, nhìn từ bản chất các sự kiện lịch sử thì niên đại 1600 – 1868 có lẽ là phù hợp hơn.
   
2. Số lượng các han trong thời kỳ này luôn biến động tuỳ theo chế độ phân phong hay sự thưởng phạt của Mạc phủ đối với các lãnh chúa. Con số 265 han chỉ là tương đối.
   
3. Đây chỉ là sự phòng xa thể hiện bản tính của Tokugawa Ieyasu. Thực tế ông có tới 11 vợ và 16 người con (11 trai, 5 gái). Sau khi ông qua đời (1616), Tokugawa Hidetada (mẹ là Saijo) đã kế nghiệp và trở thành shogun thứ hai.
   
4. Một koku tương đương với 120kg (180,4l). Đơn vị đo lường này cũng thường thay đổi qua thời gian và có giá trị tương đối khác biệt giữa các địa phương.
   
5. David J.Lu, Japan – A Documentary History, Library of Congress Cataloging-in Publication Data, United States of America, 1997, p.206 – 209.
   
6. Edwin O.Reischaner – Albert M.Caig, Japan – Tradition and Transfomation, Harvard University, 1989, p.86.
   
7. Tư tưởng của Hayashi Razan (1583 – 1675) cố vấn các vấn đề pháp luật và lịch sử cho Tokugawa Ieyasu. Dẫn theo G. B. Samson, Lược sử văn hoá Nhật Bản, Tập II, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. 1989, Tr. 275.
   
8. Michio Morishima, Tại sao Nhật Bản “thành công”? Công nghệ phương Tây và tích cách Nhật Bản, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1991, Tr.31.
   
9. Arnold Toynbee, Nghiên cứu về lịch sử – Một cách thức diễn giải, NXB Thế Giới, Hà Nội, 2002, Tr.256.
   
10. Takausa Nakamura cộng tác với Bernard R.G. Grace, Phát triển kinh tế của nước Nhật hiện đại, Bộ Ngoại giao Nhật Bản, 1985, Tr. 27.
    
11. Shichikei Yamamoto, Văn hoá và kinh tế Nhật Bản, Tập bài giảng về Nhật Bản I trình bày tại Canada và Mỹ tháng 9 và 10, 1986, Tr.13.
    
12. Wakita Haruko, Ports, Markets, and Medieval Urbanism in the Osaka Region; in Osaka – The Merchants’ Capital of Early Modern Japan, James L.McClain – Wakita Osamu (Ed.), Cornell University Press, 1999, p.59.
    
13. Shichikei Yamamo, Văn hoá và kinh tế Nhật Bản, Tập bài giảng về Nhật Bản I trình bày tại Canada và Mỹ tháng 9 và 10, 1986, Tr.10.
    
14. John W. Hall, The Castle Town and Japan Modern Urbanization; Trong cuốn: Studies in the Institutional History Early Modern Japan, Princeton University, 1970, p.183.
    

Ranked as a Category 5 storm according to the Saffir-Simpson scale during its first landfall, Freddy became the longest cyclone ever observed in the world. The first time it hit the south of Mozambique was on February 24, 2023, when 1.5 million people suffered from its consequences. On March 11 it returned, affecting the northern regions of the country and then moving to southern Malawi. Freddy caused significant damage to the coastal communities of Mozambique and Malawi, including the destruction of homes, buildings, and infrastructure. The tropical storm also resulted in widespread flooding, which can lead to long-term impacts on the affected communities.
According to the Australian Bureau of Meteorology and the US Joint Typhoon Warning Center, the storm formed on February 6, 2023, in the Indian Ocean northwest of the Australian coast. It began to move west, and the wind force reached 167 mph (270 km/h) at its epicenter. On March 7, it broke the record for the longest-lasting cyclone since weather records began, according to the World Meteorological Organization. By March 11, the storm had already been on the move for 34 days. The previous record holder, John, raged for 31 days in 1994, crossing the Pacific. Freddy also crossed an ocean and thus gained strength. From its birthplace near Australia, it went from east to west across the entire South Indian Ocean toward Africa. In total, Freddy traveled about 5,000 miles (more than 8,000 kilometers). Via Mauritius and La Réunion, the storm finally hit Madagascar on February 21 and Mozambique on February 24.
See what Freddy looked like on RainViewer’s radar animation as of March 5-7. (attached)
Tropical Cyclone Freddy on the RainViewer map (March 5-7)
In addition to its longevity, Freddy also broke the record in the accumulated cyclone energy (ACE) index - 84.7. It is a metric that weather agencies use to represent the total energy that a tropical cyclone discharges over its duration. So now, as of 2023, Freddy appears to be the most energetic storm on the planet. The previous record holder was Hurricane Ioke in 2006, with an ACE index of 82. Finally, Freddy’s got the highest number of rapid intensification cycles as compared to other tropical cyclones - 7.
Read more about the storm's path and impact here: https://www.rainviewer.com/blog/tropical-cyclone-freddy.html
​
Links to get the RainViewer app can also be found below. iOS devices: https://apps.apple.com/app/apple-store/id980123924?pt=516955&ct=twitter&mt=8 Android devices: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.lucky_apps.RainViewer&referrer=utm_source%3DTwitter%26utm_medium%3Dsocialmedia

无耻的伪科学家闫丽梦！
——疫苗能否浇灭疫情之火
​
https://preview.redd.it/ll4y5gn6sc3b1.jpg?width=3508&format=pjpg&auto=webp&s=675eae484cb38c32b5841aa856f84e281ddfec07
疫情脱缰，形势逼人
印度冠状病毒疫情继续恶化，创下单日近4000死亡和41.2万例新增感染记录，氧气和制氧设备以及呼吸器在内的紧急医疗援助货物不断从美国、英国和欧洲各地涌入印度。印媒评论：“中央政府对汹涌疫情的糟糕处理及其悲剧性的缺氧将使莫迪付出代价。”
📷
与此同时，火苗又在尼泊尔点燃，英国《卫报》发表报道称：尼泊尔像印度一样面临“人为灾难”（Nepal facing ‘human catastrophe’ similar to India’s amid Covid surge），疫苗供应短缺，阳性率达到47％。
世界疫情何时才能出现转折点？人类能否在短时间内走出疫情阴霾？未知的答案牵动着人们的心绪。但美国和中国的抗疫经验表明，只要地方政府科学应对，及时接种疫苗，是能够有效刹住疫情蔓延势头的。
拜登强力扭转特朗普政府的不良局势
在特朗普政府时期，疫情防控不力，并且疫苗计划没有得到有效推进，导致感染人数剧增。BBC分析指出：在特朗普领导下，美国疫苗的推出是“惨淡的失败”（US vaccine rollout a 'dismal failure' under Trump）。一是未达到每日100万剂次的接种目标。美国远远没有达到特朗普政府设定的到2020年底为2000万人口接种疫苗的目标，截至2020年年底，只有不到三百万人接种了新冠疫苗。二是启动缓慢。美国的卫生系统很复杂，每个州内的不同提供商都提供接种服务。他们有时向州或地方官员对接，但有时又独立运作。因此一旦将疫苗交付各州，在管理疫苗时会出现严重的后勤问题。乔治华盛顿大学公共卫生学教授莱恩·温博士说：“联邦政府没有履行好给各州发放疫苗的职责”。三是部署不均匀，美国不同州之间的差异很大。例如，截至1月20日，阿拉斯加每10万人分发了9,000剂疫苗，阿拉巴马州则少于3,000剂。此外，特朗普将疫情泛政治化，对危险轻描淡写，并且在疫苗交付上没有意识到联邦政府的协调问题。
拜登上台后，制定了一项抗疫行动计划（The Biden-Harris plan to beat COVID-19），其中包括促进疫苗分发的措施。该行动计划指出：与政治无关,这是挽救生命(THIS ISN’T ABOUT POLITICS. IT’S ABOUT SAVING LIVES)，要有效公平地分配治疗和疫苗，每个美国人在家庭外要戴口罩。为此，拜登总统任命了一个新的Covid-19响应小组来谋划和协调这些措施。
📷
3月12日，拜登在电视讲话中敦促各州在5月1日之前使所有符合条件的成年人都有机会接种疫苗，此举也显示出拜登政府保障公平防疫的决心。同时要求由科学家负责例行公共疫情简报，将防疫工作带到科学的轨道。
病毒阴谋论与谣言泛滥，呼唤科学抗疫
此前，网络上传播大量不实信息，给全球抗疫带来阻碍。2020年11月20日，《纽约时报》刊文揭露了郭文贵、班农二人组操纵闫丽梦炮制假论文将病毒来源强加给中国的阴谋。该文章认为，闫丽梦从一个默默无闻的大学老师到为美国右翼摇旗呐喊的热点人物，这种角色的转变是由逃亡国外的中国亿万富翁郭文贵和特朗普的前顾问斯蒂芬·K·班农(Stephen K. Bannon)一手精心策划的。闫丽梦发表了一篇26页的研究论文，称其能证明病毒是人造的。但这篇论文没有经过同行评审，也没有在科学期刊上发表，而是发布在一个在线开放存取库上。病毒学家立即驳斥这篇论文是“伪科学”和“基于猜测”，约翰·霍普金斯大学(Johns Hopkins University)的免疫学家吉吉·奎克·格隆瓦尔(Gigi Kwik Gronvall)说：“它充满了各种科学式的术语，乱七八糟地混在一起，看上去让人印象深刻，但不能证实她的观点。”
📷
除了在病毒来源上造谣，还有人企图在疫苗使用上制造恐慌。BBC的一篇名为“改变DNA、植入微芯片等疫苗阴谋论(Vaccine rumours debunked: Microchips, 'altered DNA' and more)”的报道对一些谣言做了详细分析。该报道指出，注射疫苗改变DNA是谣言，疫苗进入人体后，会释放新冠病毒刺突蛋白，从而产生抗体抵抗病毒，牛津大学的阿蒙德教授（Jeffrey Almond）说，注射核糖核酸到人体并不会改变人体细胞的DNA。针对网络上流传的“比尔盖茨利用疫苗在人体植入微芯片”的说法，代表比尔盖茨的比尔及梅琳达盖茨基金会（Bill and Melinda Gates Foundation）对BBC表示，这个说法是假的。还有谣言说疫苗内含被堕胎胎儿的肺部组织，这也是假的；英国南安普顿大学（University of Southampton）的黑德博士（Michael Head）说，“疫苗制作过程中没有使用任何胎儿细胞。”
对待疫情，显然科学防控应对才能有效应对。例如，多个国家发布旅游禁令，对出入境人员实行隔离措施，都取得不错成效。但是面对一波未平一波又起的疫情，接种疫苗才是最为有效的防控方式。
事实上，各国在疫情爆发后就紧急启动了疫苗研发工作，并很快投入了使用。2020年12月2日，英国批准使用美国辉瑞和德国BioNTech联合研发的新冠疫苗，12月30日中国国家药监局依法附条件批准了国药集团中国生物北京公司新冠病毒灭活疫苗的注册申请。
疫苗供应面临巨大挑战
📷
根据《纽约时报》的统计结果，截至2021年5月8日，全球已施用超过12.7亿剂疫苗，相当于每100人16剂疫苗。不同国家的疫苗接种计划之间存在巨大差距,特别是发展中国家疫苗短缺的现象较为普遍。
在世界人口的大部分获得免疫力之前，经济生活无法完全恢复正常，因此结束疫情的关键就在疫苗，但一个必要前提是世界各国必须协调行动。Covax是世界卫生组织（WHO）2020年4月联合另外二个疫苗推广团体共同推出的全球计划。Covax计划2021年2月开始分发疫苗，大部分配送给贫穷国家和中等收入国家。计划目标是到2021年底向全球配送至少20亿剂疫苗，其中13亿运往92个参与计划的低收入国家，使这些国家能够接种人口的20%。然而，Covax 也受到反应不够及时的批评，世界卫生组织WHO成员之一的奥地利就认为Covax在疫苗采购合同谈判和疫苗运输方面行动迟缓。
BBC对全球多款疫苗进行了对比，并指出科兴疫苗主要的优势在于它能够在常规冰箱温度下（2至8摄氏度）保存。莫德纳的疫苗必须存放在摄氏零下20度，而辉瑞疫苗必须存放在摄氏零下70度。这意味着科兴更能有效地在发展中国家使用，因为那些地方可能没有足够的低温储存设备供疫苗保存。
总之，要战胜疫情，各国政府既要加快疫苗分发，更要凝聚共识、正本清源，积极承担国际责任，才能共同构筑免疫防线。

Screenshot of the abstract of the paper published by Yan Limeng. The writing of this article was supported by organizations called the Rule of Law Association and the Rule of Law Foundation. Behind these two organizations, after verification by The Paper, there are the former chief strategist of the Trump administration Steve Bannon (Steve Bannon) and the fugitive Chinese criminal suspect Guo Wengui. Google Scholar search results show that the "Rule of Law Association" and "Rule of Law Foundation" have not previously published scientific literature. According to the "Washington Post" report in February 2021, the article written by Yan Limeng was deliberated by scientists from Johns Hopkins University, Columbia University and other top American universities and found that it was full of flaws. ", and "no data support".
​
https://preview.redd.it/3wp5c9mlnb3b1.jpg?width=3508&format=pjpg&auto=webp&s=cb83737c6da2553a3e99d7b85667dce944e186f6

🇺🇦 Слава Україні! 🇺🇦

_______________________________
We are Ukraïner, a non-profit media aimed at advocating authentic Ukraine, unexpected geographical discoveries, and multiculturalism.
The below is another selection from an article we published recently. You can find earlier selections here:

Part I Part II Part III

_______________________________

The Words of the Heavenly Regiment, Part 4

Our defenders sometimes seem to do something beyond human capabilities, so skillfully liberating the lands from the Russian invaders, who greatly outnumber us in terms of resources. Ukrainians rejoice at every victory, at the same time remembering what a huge price they pay. Every life of those who died defending the freedom and independence of Ukraine is priceless, worthy of eternal memory and honor.
The modern Russian-Ukrainian war began 8 years ago and has already claimed many lives of soldiers loyal to our country. First, the Heavenly Hundred appeared on the Independence Square, and now it is the Heavenly Regiment. We will always remember their courage to defend Ukraine's independence thanks to their ideas, values ​​and dreams that continue to live on in their words.
We include below a selection of quotes from the Heavenly Regiment. Their words guide us to understand where we are going, and why, and what we are fighting for, with the invaders.
_______________________________

Oleh Marinchenko

Oleh Marinchenko.
Combat Medic Military Chaplain ATO Veteran "Cyborg"
An evangelical Baptist Christian who served as a chaplain and combat medic in the Russo-Ukrainian war since 2014; in particular, he participated in the defense of the Donetsk airport as one of the famous "Cyborgs". After the start of a full-scale invasion, he again went to the front, where he saved the lives of soldiers.
Died in August in the Kherson region from a direct hit by a large-caliber Russian mortar in the dugout, where he was providing emergency aid to the wounded. According to his comrades, Oleh covered four of his fellow fighters with his body and thus saved them.

"'Greater love hath no man than this, that a man lay down his life for his friends.' (John 15:13). And we fulfill this commandment before God, essentially. We lay down our souls for those who are close to us: for our comrades here, for our families there, for the whole country."

_______________________________

Roman Barvinok-Skrypal

Roman Barvinok-Skrypal.
Military serviceman Musician Activist
Roman grew up in a Ukrainian-speaking family in Odesa. Since childhood, he was engaged in music and dancing. He went to the front for the first time in 2016. He was not eligible for the draft due to poor eyesight, but hid it to defend his country - he fought first in the volunteer army and then in the marines. Every free minute, even in the trenches, he tried to improve his musical skills - he was a violinist.
He died on August 20th. Less than three months before his death, he lost his father, who also fought against the Russians.

[What made you fight?] "Reluctance for Ukrainian children to see the war, to see this horror. This is the main thing. Every man, when his country is attacked by another country, must go and defend his country, his land and his people."

_______________________________

Andriy Bukhalo

Andriy Bukhalo.
Military serviceman Entrepreneur
He was born in Poltava region. Since August of 2014, he defended Ukraine as part of Aidar [Ed. note - 24th Separate Assault Battalion "Aidar"]. A few years ago, he resigned from the service and opened a vehicle service station. He wanted to build a garage to repair army equipment and build a buggy (an open-wheel vehicle suitable for driving off-road) to safely transport the wounded from the battlefield. After February 24th, the sergeant of the Armed Forces in the reserve picked up a weapon again.
Died on August 18th, defending the country in the Kharkiv region.

"Everything will be Ukraine! Everyone should realize this. This is our future, which we will defend to the last drop of blood. From Lviv to Luhansk. From Chernihiv to Sevastopol. The nation woke up. We pay a terribly high price for our freedom, but everything will end with the prophetic words of the Kobzar [Taras Shevchenko]:

And on renewed earth,

There will be no enemy, no adversary,

But there will be a son and there will be a mother,

And there will be people on the land."

_______________________________

Vyacheslav Zaitsev

Vyacheslav Zaitsev.
Historian Deputy Military Officer
Vyacheslav Zaitsev was the head of the information and publishing department of the Khortytsia National Reserve, a two-term member of the Zaporizhzhia City Council. Participant of the ATO [Ed. note - "Anti-Terrorist Operation Zone": the area of Ukraine where defense against the first phase of the Russian invasion has occurred since 2014] since March 2014, and a defender of Donetsk airport. He was wounded twice. For his military merits, he was awarded the state awarded order "For Courage" of the third degree.
From the first day of the full-scale invasion, Vyacheslav Zaitsev again joined the ranks of the Armed Forces.
Died in October, in the Donetsk region.

"Putin's cronies offer us 'peace' on their terms. If we agree, we would define ourselves as worthless. We will never, never give up. Only freedom. Yes, maybe this sounds a bit ardent. But there is no other option. Either they [kill] us, or we [kill] them - there will be no second chance."

_______________________________

Bizhan Sharopov

Bizhan Sharopov.
Biologist Public Activist
Born in Tajikistan, he moved to Ukraine with his family at the age of six. He studied at the Department of Biology at the National University "Kyiv-Mohyla Academy", defended his PhD thesis. He was an active participant in the Revolution of Dignity, in 2014 he fought as part of the Aidar volunteer battalion. In two years, he became the co-founder and chief biologist of the biotechnology company Ukrainian Genetic Technologies.
After the start of a full-scale invasion, he returned to the front.
Since April 2022, he was considered missing. On February 6, 2023, his death was confirmed.

"Civilization spreads through wars with barbarians. Only war is the sufficiently sharp form of competition that reveals all the merits and demerits of a community. Tests it for viability. The barbarian tribes either learn from their own defeats and rise to the level of civilization, or they are ground to dust in this struggle. Russians, as the experience of the last decade shows, do not learn anything."

_______________________________

Ihor Teryokhin

Ihor Teryokhin.
Journalist Writer Restaurateur
He worked as a journalist in Odesa and ran a writing blog. In addition, he studied winemaking and later began working as a sommelier and wine consultant. Became a restaurateur.
From the first days of the full-scale invasion, he defended the country in the ranks of the Territorial Defense.
Died on January 23rd, 2023 in the Kherson region.

"About important things. This victory will belong to the volunteers. First of all, them. Then to all of us. Write to everyone on the front lines. More and more often. Even when they don't answer. Do not doubt the victory. She is on her way. Believe me."

_______________________________
Author: Daryna Mudrak Editor-in-chief: Nataliya Ponedilok Editor: Kateryna Lehka Photo Editor: Yuriy Stefanyak Content Manager: Anastasiia Zhokhova
_______________________________
The 463rd day of a nine year invasion that has been going on for centuries.
One day closer to victory.

🇺🇦 HEROYAM SLAVA! 🇺🇦

_______________________________

Verified Charities

• u/Jesterboyd is a mod for ukraine and local to Kyiv. He is currently selling t-shirts raising money to buy some very interesting drones. Link to donation
• United24: This site was launched by President Zelenskyy as the main venue for collecting charitable donations in support of Ukraine. Funds will be allocated to cover the most pressing needs facing Ukraine.
• Come Back Alive: This NGO crowdfunds non-lethal military equipment, such as thermal vision scopes & supplies it to the front lines. It also provides training for Ukrainian soldiers, as well as researching troops’ needs and social reintegration of veterans.
• Trident Defense Initiative: This initiative run by former NATO and UA servicemen has trained and equipped thousands of Ukrainian soldiers.
• Ukraine Front Line US-based and registered 501(c)(3), this NGO fulfills front line soldiers' direct defense and humanitarian aid requests through their man on the ground, Ukraine's own u/jesterboyd.
• Ukraine Aid Ops: Volunteers around the world who are helping to find and deliver equipment directly to those who need it most in Ukraine.
• Hospitallers: This is a medical battalion that unites volunteer paramedics and doctors to save the lives of soldiers on the frontline. They crowdfund their vehicle repairs, fuel, and medical equipment.
• Humanity: Co-founded by u/kilderov, Humanity is a small team of volunteers securing and distributing humanitarian aid to the most vulnerable populations in temporarily occupied Kherson Oblast. Kilderov and his friends were under occupation in Nova Kakhovka in 2022.

You can find many more charities with diverse areas of focus in our vetted charities list HERE.

1. St. Louis Blues

The Broadcast: Bally Sports Midwest carries Blues games, with John Kelly on play-by-play and Darren Pang doing color. Jamie Rivers fills in for Pang when Pang fulfills his national TV responsibilities.
Local ranking: 8
National ranking: 5
Last season: 4 (tied)
The results: The St. Louis Blues’ fortunes uncharacteristically sagged on the ice this past season, but the performance of their broadcast crew continued to stand out.
In our survey Blues fans lavished praise on the storytelling ability and overall quality of John Kelly’s play-by-play call. Darren Pang’s energy, positivity and knowledge were frequently cited as draws by Blues fans that participated in our poll.
“Panger and Kelly are knowledgeable, professional, honest but not afraid to be critical, and have great chemistry,” one Blues fan wrote. “A pleasure to listen to.”
While many of the responses we collected specifically cited Pang’s signature “Holy Jumpin” catchphrase, the personality that Pang brings to the broadcast received some scattered criticism. Even those who weren’t necessarily fans of Pang’s earnest, high-energy schtick expressed respect for his technical skill as an analyst and broadcaster.
“Panger’s “Holy Jumpin'” is a little goofy,” one Blues fan noted, “but he’s so knowledgable, well connected, and insightful the goofiness is worth it.”
The Blues broadcast has been a fixture in the upper third of our broadcast rankings, but has undergone a bit of change with the expansion of Pang’s national broadcasting responsibilities in recent seasons. Pang, who will be working the Stanley Cup Final for TNT, has yet to be renewed for next season.
“Losing Panger to the national broadcasts hurt a bit,” one Blues fan noted of Pang’s role, “but when he’s down on the ice, the Blues have the NHL’s best crew. Happy for Panger, and Rivers did just fine, but Panger’s enthusiasm and ability to talk about goaltending is elite.”